Hasi

Në veri të Prizrenit, para se të arrini në Gjakovë, duhet kthyer majtas pas urës dhe arrini në një rajon magjepsës të Kosovës të quajtur Has. Ashtu si Opoja, Hasi është pjesë e një rajoni më të madh etnografik, Luma, i cili shtrihet nga Kosova në veri të Shqipërisë. Trembëdhjetë fshatrat që përbëjnë anën e Hasit të Kosovës quhen “Hasi i Thatë”. Jo vetëm që ka shumë pak tokë bujqësore; uji është gjithashtu i vështirë për t'u gjetur. Ashtu si në rajonet e tjera të Kosovës që vuajnë nga mungesa e burimeve natyrore, hasjanët u detyruan të migrojnë në veri për të gjetur punë. Derisa njerëzit e Gollakut u bënë punëtorë ditor në qytetet e afërta dhe opojanët punonin si punëtorë në Evropë, njerëzit e Hasit u bënë bukëpjekësit e Jugosllavisë. Vizitoni një furrë buke kudo në vend dhe do të takoni një hasjan!

 

Vetëm 20 minuta nga qyteti i zhurmshëm i Gjakovës, në fund të viteve 1980, Hasi ishte një vend shumë i largët. Ndërsa asfalti u kthye në pisllëk pas urës, bota moderne u zbehë dhe tradita e mori vendin. Kur po bëja kërkime atje, familjet po rregullonin ende martesat për djemtë dhe vajzat e tyre në moshën 14 ose 15 vjeç. Pak vajza shkonin në shkollë të mesme, duke e kaluar kohën e tyre në thurje dhe punë me gjilpërë. Gjakmarrja ishte ende një mënyrë për t'u përballur me krimet.  

 

Dhe më pas, ishte kostumi i grave që ishte vërtet unik në planet, me platformat e tij trekëndore, të mbushura prej druri që shtriheshin nga çdo ijë, të montuara në një parzmore të gjerë. Gratë e martuara e mbanin këtë parzmore gjithë ditën, duke e hequr atë vetëm për shtrat, kur hiqnin shtresat e jashtme të kostumit dhe flinin në këmishën e bardhë të punuar në shtëpi që mbanin poshtë. Nga koka te këmbët, çdo pëllëmbë e kostumit të Hasit ishte një vepër arti, me dizajne të ndërlikuara në mëngët, jelek, përparëse dhe dollakë. Këto dizajne nuk ishin vetëm të qëndisura; ato ishin punuar me mundim si një sixhade dhe vendoseshin në secilën pjesë.  

 

I jam shumë mirënjohëse familjes Totaj në fshatin Gjonaj, mikpritësve të mi kur punoja në Has. Me pothuajse të gjithë burrat që punonin në furra buke, në shtëpi kishte kryesisht gra dhe fëmijë. Pas një dite të gjatë në terren duke vizituar pjesë të tjera të Hasit, ata më jepnin ushqim, strehim, rehati dhe shoqëri të mrekullueshme. Mbaj mend që kam ngrënë misër dhe patate të pjekura, duke pirë çaj bimor “çaj i bjeshkës” dhe duke folur me të rinjtë gjatë natës për mënyrën e tyre të jetesës – për çfarë ishte dhe çfarë mendonin ata për të. Ata nuk e dinin se brenda 15 viteve, pas një lufte që shkatërroi vendin, jeta e tyre do të ndryshonte përgjithmonë.